سیویل اجرا | مرجع فایل، آموزش و مقالات مهندسی عمران | سیویل اجرا | مرجع فایل، آموزش، پروژه، مقالات مهندسی عمران، نکات اجرایی ساختمان، منابع آزمون نظام مهندسی و اخبار صنعت ساخت و ساز ایران
در سازه‌های بتن‌آرمه، آرماتورهای عرضی مانند خاموت، تنگ و دورگیر نقش حیاتی در پایداری سازه دارند. تفاوت خاموت، تنگ و دورگیر موضوعی است که بسیاری از مهندسان و دانشجویان عمران در حین طراحی یا اجرا با آن مواجه می‌شوند. هر یک از این آرماتورها کاربرد مشخصی در کنترل برش، افزایش شکل‌پذیری یا جلوگیری از کمانش دارند. در این مطلب به‌طور کامل این تفاوت‌ها را بررسی می‌کنیم.
خاموت چیست و چه کاربردی دارد؟
خاموت نوعی آرماتور عرضی است که در تیرها و گاهی در ستون‌ها استفاده می‌شود. هدف اصلی خاموت، مقابله با نیروهای برشی و پیچشی در اعضای بتن‌آرمه است. این میلگرد معمولاً به‌صورت بسته با قلاب‌هایی در دو سر خود اجرا می‌شود.
ویژگی‌های اصلی خاموت:
-
کنترل نیروهای برشی و پیچشی وارد بر تیر
-
جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی در ستون‌ها
-
کمک به یکپارچگی عضو تحت بار
-
دارای شکل‌های متنوع: مربعی، مستطیلی، دایره‌ای یا رکابی
محل استفاده:
-
در تیرها برای کنترل برش
-
در ستون‌ها برای حفظ یکپارچگی میلگردهای طولی
تنگ چیست و چه نقشی در سازه دارد؟
تنگ نوع خاصی از خاموت بسته است که معمولاً در ستون‌ها استفاده می‌شود. هدف از اجرای تنگ، محصور کردن میلگردهای طولی و جلوگیری از کمانش آن‌ها تحت فشار محوری است. برخلاف خاموت که ممکن است باز یا بسته باشد، تنگ همیشه به‌صورت حلقه بسته اجرا می‌شود و برخلاف خاموت، قلاب ندارد.
تفاوت خاموت، تنگ و دورگیر :
-
تنگ صرفاً در ستون استفاده می‌شود ولی خاموت در تیر هم کاربرد دارد.
-
تنگ بدون قلاب است، ولی خاموت دارای قلاب در دو سر است.
-
تنگ برای جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی استفاده می‌شود، در حالی که خاموت برای کنترل برش.
دورگیر یا دورپیچ چیست و چه کاربردی دارد؟
دورگیر (یا همان دورپیچ)، نوعی آرماتور مارپیچی است که به‌صورت حلزونی و پیوسته، دور میلگردهای طولی ستون پیچیده می‌شود. این سیستم آرماتوربندی معمولاً در ستون‌های دایره‌ای یا در بخش‌هایی از سازه که نیاز به شکل‌پذیری بالا وجود دارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مشخصات فنی دورپیچ:
-
فاصله بین پیچ‌ها باید کمتر از ۷۵ میلی‌متر باشد.
-
میلگرد استفاده‌شده باید حداقل قطر ۱۰ میلی‌متر داشته باشد.
-
در مناطق لرزه‌ای، اجرای دورپیچ باعث افزایش دوام و عملکرد شکل‌پذیری می‌شود.
مزایا:
-
افزایش مقاومت فشاری ستون
-
جلوگیری از گسیختگی ناگهانی
-
ایده‌آل برای سازه‌های دایره‌ای و سازه‌های مقاوم در برابر زلزله
دورگیر لرزه‌ای چیست و چه تفاوتی با خاموت دارد؟
در برخی منابع، دورگیر به عنوان خاموت لرزه‌ای نیز شناخته می‌شود. این نوع خاموت با قلاب ۱۳۵ درجه و طول مستقیم کافی در دو سر اجرا می‌شود و مخصوص نواحی بحرانی مانند اتصال تیر به ستون یا ناحیه پلاستیک ستون در مناطق با خطر زلزله زیاد است.
ویژگی‌های خاموت لرزه‌ای (دورگیر):
-
قلاب با خم ۱۳۵ درجه
-
طول مستقیم ≥ ۶ برابر قطر میلگرد یا ۷۵ میلی‌متر
-
استفاده در نواحی بحرانی ستون و تیر
-
اجرا با فاصله کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر در نواحی بحرانی
مقایسه جامع: تفاوت خاموت، تنگ و دورگیر
برای درک بهتر تفاوت بین این اجزا، جدول زیر ارائه می‌شود:
| ویژگی | خاموت | تنگ | دورگیر (دورپیچ) |
|---|---|---|---|
| محل استفاده | تیر و ستون | ستون | ستون‌های دایره‌ای |
| شکل اجرا | باز یا بسته با قلاب | بسته بدون قلاب | مارپیچی پیوسته |
| کاربرد اصلی | کنترل برش و پیچش | جلوگیری از کمانش | افزایش شکل‌پذیری |
| مناسب برای مناطق لرزه‌ای | با اجرای خاص | نه الزاماً | بسیار مناسب |
ضوابط اجرایی مطابق مقررات ملی ساختمان
طبق مبحث نهم مقررات ملی ساختمان (طرح و اجرای ساختمان‌های بتن‌آرمه)، ضوابط خاصی برای اجرای آرماتورهای عرضی از جمله خاموت، تنگ و دورگیر تعریف شده است:
قلاب خاموت:
-
خم ۱۳۵ درجه الزامی است.
-
طول مستقیم بعد از خم باید حداقل ۷۵ میلی‌متر یا ۱۰ برابر قطر میلگرد باشد.
فاصله بین خاموت‌ها:
-
در نواحی بحرانی ستون و تیر: حداکثر فاصله مجاز ۷۵ میلی‌متر
-
در سایر نواحی: حداکثر فاصله ۲۵۰ میلی‌متر یا نصف ارتفاع مؤثر عضو
الزامات دورپیچ:
-
در ستون‌های مارپیچی باید قطر میلگرد دورپیچ حداقل ۱۰ میلی‌متر باشد.
-
پیچش باید یکنواخت و با گام ثابت انجام شود.
-
استفاده از میلگردهای سرد کشیده شده مجاز نیست.
عملکرد این اجزا در زلزله
در طراحی سازه‌هایی که در مناطق با خطر زلزله بالا قرار دارند، استفاده صحیح از آرماتورهای عرضی می‌تواند به‌طور مؤثری از شکست‌های ناگهانی جلوگیری کند. به‌طور خاص، دورگیر و خاموت‌های لرزه‌ای با اجرای اصولی باعث افزایش شکل‌پذیری، تأخیر در گسیختگی و عملکرد بهتر سازه در زمان زلزله می‌شوند.
نکته مهم: در سازه‌هایی که ستون‌ها و تیرها به‌صورت متصل هستند (ناحیه بحرانی اتصال)، اجرای دورگیر و خاموت‌های لرزه‌ای اجباری است.
نکات اجرایی در آرماتوربندی عرضی
-
استفاده از خم صحیح در قلاب‌ها: خم ۱۳۵ درجه باعث گیرش بهتر بتن و مهار آرماتورها می‌شود.
-
کنترل فواصل خاموت: استفاده بیش از حد یا کمتر از حد مجاز می‌تواند سازه را از لحاظ عملکرد برشی دچار ضعف یا هزینه‌بر کند.
-
پوشش بتن مناسب: برای جلوگیری از خوردگی آرماتورها، حتماً پوشش بتن روی خاموت‌ها و دورگیرها رعایت شود.
-
وصله آرماتورها: در اجرای وصله طولی خاموت‌ها یا تنگ‌ها باید از همپوشانی کافی استفاده شود تا پیوستگی برقرار شود.
-
عدم استفاده از میلگرد سردار (سرد کشیده): این نوع میلگردها در ناحیه دورگیر یا خاموت‌های لرزه‌ای مجاز نیستند.
جمع‌بندی نهایی تفاوت خاموت، تنگ و دورگیر
در این مطلب با تفاوت‌های میان خاموت، تنگ و دورگیر آشنا شدیم. هر کدام از این آرماتورهای عرضی نقش ویژه‌ای در حفظ پایداری و عملکرد سازه دارند. انتخاب صحیح نوع آرماتور، محل استفاده و اجرای اصولی بر اساس آیین‌نامه‌های طراحی، می‌تواند به‌طور چشمگیری از خسارت‌های احتمالی در برابر بارهای جانبی مانند زلزله جلوگیری کند.
به‌طور خلاصه:
-
خاموت: کنترل برش و پیچش – دارای قلاب – در تیر و ستون
-
تنگ: جلوگیری از کمانش آرماتور طولی – فقط در ستون – بدون قلاب
-
دورگیر (دورپیچ): افزایش شکل‌پذیری – مارپیچی – مخصوص ستون‌های لرزه‌ای
سوالات متداول تفاوت خاموت، تنگ و دورگیر
۱. تفاوت خاموت با تنگ چیست؟
خاموت در تیر و ستون استفاده می‌شود و معمولاً دارای قلاب است، اما تنگ فقط در ستون به کار می‌رود و قلاب ندارد. هدف خاموت بیشتر کنترل برش و پیچش است، در حالی‌که تنگ برای جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی ستون کاربرد دارد.
۲. آیا دورگیر همان خاموت لرزه‌ای است؟
در بعضی منابع، بله. خاموت لرزه‌ای معمولاً با قلاب ۱۳۵ درجه و فواصل کمتر در نواحی بحرانی اجرا می‌شود. اگر این خاموت به‌صورت پیوسته و با ویژگی‌های خاص اجرا شود، می‌توان آن را دورگیر نامید. البته دورگیر به شکل مارپیچی نیز کاربرد دارد.
۳. در کدام سازه‌ها استفاده از دورگیر الزامی است؟
در ستون‌های دایره‌ای یا سازه‌هایی که در مناطق با خطر زلزله بالا قرار دارند، اجرای دورگیر یا خاموت لرزه‌ای الزامی است. این نوع آرماتور باعث افزایش شکل‌پذیری و عملکرد بهتر سازه در برابر زلزله می‌شود.
۴. طول قلاب خاموت باید چقدر باشد؟
مطابق مقررات، طول مستقیم قلاب بعد از خم ۱۳۵ درجه باید حداقل ۶ برابر قطر میلگرد یا ۷۵ میلی‌متر باشد، هر کدام که بیشتر است.
۵. آیا استفاده از میلگرد سرد کشیده در خاموت مجاز است؟
خیر، استفاده از میلگرد سرد کشیده‌شده (بدون آج یا با استحکام بالا ولی شکننده) برای خاموت‌ها یا دورگیرها مخصوصاً در نواحی بحرانی مجاز نیست.
پیشنهاد ما
برای دانلود جزوه‌ها و آموزش‌های اجرایی بیشتر وارد سایت سیویل اجرا شوید
و برای دریافت سریع منابع جدید، در کانال مهندسین عمران عضو شوید.
مطالب پیشنهاذی :
