سیویل اجرا | مرجع فایل، آموزش و مقالات مهندسی عمران | سیویل اجرا | مرجع فایل، آموزش، پروژه، مقالات مهندسی عمران، نکات اجرایی ساختمان، منابع آزمون نظام مهندسی و اخبار صنعت ساخت و ساز ایران
مقدمه
در سازه‌های بتنی که از سیستم سقف تیرچه و بلوک استفاده می‌کنند، یکی از مسائل مهم و پرکاربرد، استفاده از تیرچه دوبل است. این راهکار اجرایی، زمانی مطرح می‌شود که باربری تیرچه‌های منفرد کفایت لازم را نداشته و نیاز به افزایش مقاومت خمشی و برشی تیرچه‌ها داریم. در این مقاله با استناد به نشریات فنی، آیین‌نامه‌ها و تجربه‌های مهندسی، به‌طور کامل به بررسی شرایط، ضوابط و نکات اجرایی تیرچه‌های دوبل می‌پردازیم.
🔍 تیرچه دوبل چیست؟
تیرچه دوبل به حالتی گفته می‌شود که دو تیرچه مجاور به‌صورت جفت در کنار هم اجرا می‌شوند تا ظرفیت باربری بیشتری ایجاد شود. این حالت معمولاً زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که:
-
طول دهانه زیاد است؛
-
بار وارد بر سقف زیاد است (مثلاً در سقف پارکینگ‌ها یا انبارها)؛
-
فاصله بین تیرچه‌ها کاهش داده نشده ولی نیاز به باربری بیشتر است؛
-
مقطع تیرچه منفرد پاسخگوی نیازهای طراحی نیست.
🎯 چه زمانی باید از تیرچه دوبل استفاده کرد؟
بر اساس مبحث نهم مقررات ملی ساختمان و همچنین نشریه ۵۴۳ سازمان برنامه و بودجه، در شرایط زیر استفاده از تیرچه دوبل الزامی یا توصیه شده است:
-
طول دهانه زیاد باشد (معمولاً بیشتر از ۴.۵ متر).
-
بار زنده زیاد باشد (بیش از ۵۰۰ کیلوگرم بر مترمربع).
-
بار متمرکز وارد شود (مانند محل قرارگیری تیغه یا دیوار روی سقف).
-
در محل‌هایی که دیوار تقسیم فضا در راستای عمود بر تیرچه قرار می‌گیرد.
-
در دهانه‌هایی که سقف به تیر فرعی متصل نیست و نیاز به افزایش سختی داریم.
-
در کناره‌های بازشوهای بزرگ مانند راه‌پله‌ها، آسانسور و نورگیرها.
📏 ضوابط اجرایی تیرچه دوبل
۱. فاصله بین دو تیرچه در تیرچه دوبل
طبق نشریه ۱۵۱ و مبحث ۹، دو تیرچه باید در فاصله‌ای کمتر از ۵ سانتی‌متر در کنار هم قرار گیرند تا عملکرد مشترک داشته باشند.
۲. نحوه قرارگیری بلوک
بین دو تیرچه دوبل نمی‌توان بلوک پرکننده گذاشت. معمولاً از بلوک نیمه یا بتن درجا برای پر کردن فضای بین آن‌ها استفاده می‌شود.
۳. میلگردهای تقویتی
در صورت نیاز، باید میلگردهای کششی یا عرضی تقویتی در فضای بین تیرچه‌های دوبل اضافه گردد تا پیوستگی سازه‌ای حفظ شود.
۴. نحوه قالب‌بندی
تیرچه‌های دوبل باید به نحوی مهار شوند که در زمان بتن‌ریزی و قبل از گیرش بتن دچار جابجایی نشوند. استفاده از قالب چوبی بین آن‌ها یا جوش موقت توصیه می‌شود.
۵. طول مهاری میلگرد
باید دقت شود که طول مهاری میلگردهای پایین در ناحیه تکیه‌گاهی و میانی رعایت شده باشد تا اتصال صحیح حاصل گردد.
🏗️ مزایای استفاده از تیرچه دوبل
| مزیت | توضیح |
|---|---|
| افزایش مقاومت خمشی | عملکرد مشترک دو تیرچه باعث افزایش مدول مقطع می‌شود. |
| کاربرد در دهانه‌های بزرگ | برای دهانه‌های بالای ۵ متر مفید است. |
| امکان بارگذاری بیشتر | برای سقف‌هایی با بارهای خاص مثل پارکینگ و انبار مناسب است. |
| جلوگیری از نشست سقف | افزایش سختی خمشی باعث کاهش خیز می‌شود. |
| راهکار اقتصادی در مقایسه با تیرچه خاص | به‌جای طراحی و تولید تیرچه سفارشی، از تیرچه معمولی به‌صورت دوبل استفاده می‌شود. |
⚠️ نکات مهم در طراحی و اجرا
-
هم‌مرکز بودن تیرچه‌ها: مرکز ثقل تیرچه‌ها باید تقریباً روی یک خط باشد.
-
پیوستگی سازه‌ای در سقف رعایت شود تا از رفتار نامتقارن جلوگیری گردد.
-
نقشه اجرایی دقیق و تایید شده مهندس ناظر الزامی است.
-
سقف نباید تحت بار بیش از حد در حین اجرا قرار گیرد.
-
مهاربندی افقی تیرچه‌ها در زمان بتن‌ریزی الزامی است.
✍️ نکات نظارتی (از کتاب‌های نظارت سازه‌ای)
بر اساس تجربیات مهندسان ناظر:
-
در برخی پروژه‌ها، پیمانکار بدون نقشه مصوب اقدام به اجرای تیرچه دوبل می‌کند؛ این کار خلاف مقررات ملی و باعث اشکال در باربری سقف می‌شود.
-
بازرسی قبل از بتن‌ریزی سقف بسیار مهم است؛ باید فاصله دقیق بین تیرچه‌ها و محل بلوک‌های پرکننده بررسی شود.
-
وجود کرسی‌چین یا دیوار روی تیرچه دوبل باید در نقشه‌ها لحاظ شده باشد.
-
آزمایش بتن سقف یا مغزه‌گیری در برخی موارد توصیه می‌شود تا عملکرد سقف را تایید کند.
📐 مثال عددی برای درک بهتر
فرض کنید در یک سقف تیرچه‌بلوک با دهانه ۵.۲ متر و بار زنده ۶۰۰ کیلوگرم بر مترمربع:
-
تیرچه معمولی برای این دهانه پاسخگو نیست (خیز و ترک‌خوردگی زیاد).
-
به‌جای کاهش فاصله تیرچه‌ها (که باعث افزایش هزینه قالب‌بندی می‌شود)، از تیرچه دوبل با فاصله ۵ سانتی‌متر و بدون بلوک بین آن‌ها استفاده می‌شود.
-
عملکرد این سیستم طبق محاسبات، خیز را تا ۴۰% کاهش داده و ترک‌خوردگی را در حد مجاز نگه می‌دارد.
✅ جمع‌بندی
تیرچه دوبل یک راهکار اجرایی مؤثر در سقف‌های تیرچه‌بلوک است که در موارد خاص کاربرد دارد. این نوع تیرچه زمانی استفاده می‌شود که تیرچه منفرد پاسخگوی بارهای وارد شده نباشد یا نیاز به سختی بیشتر سقف وجود داشته باشد. اما استفاده از آن نیاز به محاسبه، نقشه تأیید شده، اجرای صحیح و نظارت دقیق دارد.
📘 منابع
-
مبحث نهم مقررات ملی ساختمان – طرح و اجرای ساختمان‌های بتن‌آرمه
-
مبحث دهم مقررات ملی ساختمان – سازه‌های فولادی (برای درک رفتار تیر و مقاطع دوبل)
-
نشریه شماره ۱۵۱ سازمان برنامه و بودجه – راهنمای طراحی و اجرای سقف تیرچه‌بلوک
-
نشریه شماره ۵۴۳ – راهنمای نظارت بر اجرای ساختمان‌های بتن‌آرمه
-
کتاب راهنمای نظارت سازه‌ای، مهندس طباطبایی
-
تجربیات میدانی مهندسین ناظر در پروژه‌های اجرایی در تهران و اهواز
مطالب پیشنهادی :
طراحی دستی سقف تیرچه و بلوک دهانه ۶ متری | محاسبات کامل + فرمول‌ها
استانداردهای نقشه‌کشی ساختمانی : دانلود نشریه ۲۵۶
خیز مجاز سقف تیرچه‌بلوک | راهنمای جامع بر اساس مقررات ملی ساختمان
پیشنهاد ما
برای دانلود جزوه‌ها و آموزش‌های اجرایی بیشتر وارد سایت سیویل اجرا شوید
و برای دریافت سریع منابع جدید، در کانال مهندسین عمران عضو شوید.
