سیویل اجرا | مرجع تخصصی مهندسی عمران | سیویل اجرا | مرجع تخصصی مهندسی عمران با مقالات آموزشی، منابع دانلودی و اخبار صنعت ساختمان اخبار و آزمون های نظام مهندسی
مقدمه: چرا محل اورلپ آرماتورها در ستون مهم است؟
در سازه‌های بتن‌آرمه، آرماتورها نقش انتقال نیرو، افزایش مقاومت کششی و دوام سازه را ایفا می‌کنند. در بسیاری از پروژه‌های اجرایی، به دلیل محدودیت‌های حمل یا اجرا، آرماتورها در طول کامل موجود نیستند و نیاز به وصله دارند. یکی از رایج‌ترین روش‌های اتصال آرماتورها، وصله پوششی (Lap Splice) است.
اما نکته مهم اینجاست که محل قرارگیری این وصله‌ها نباید به‌صورت دلخواه انتخاب شود. انتخاب نادرست محل وصله می‌تواند باعث کاهش مقاومت ستون، افزایش احتمال ترک‌خوردگی، یا حتی شکست ناگهانی در زلزله شود. در این مطلب، محل مجاز اورلپ در آرماتورهای طولی ستون را بر اساس آیین‌نامه بتن ایران (آبا) و مبحث نهم مقررات ملی ساختمان بررسی می‌کنیم.
بندهای مهم آیین‌نامه درباره محل وصله آرماتورهای ستون
بند ۹-۲۰-۲-۳-۱ از مبحث نهم مقررات ملی ساختمان (۱۳۹۹):
«در ستون‌ها، محل وصله‌های پوششی آرماتورهای طولی باید در مناطقی قرار گیرند که تنش وارده به میلگردها کمتر باشد. معمولاً این نواحی بین ۰.۳ تا ۰.۷ ارتفاع خالص ستون از پایه قرار دارند.»
این بند به‌روشنی اعلام می‌کند که وصله نباید در ناحیه بحرانی ستون، یعنی نزدیکی سقف یا کف اجرا شود.
بند ۱۳-۴-۱ آیین‌نامه بتن ایران (آبا):
«وصله پوششی در آرماتورهای طولی ستون‌ها نباید در نواحی با تنش بالا قرار گیرد، مگر با استفاده از وصله مکانیکی یا جوشی و با رعایت الزامات خاص طراحی.»
این یعنی اگر مهندس ناظر یا طراح اجازه نداده باشد، اجرا کردن وصله در نزدیک پای ستون یا زیر سقف خلاف آیین‌نامه است.
محل مجاز اورلپ در ستون دقیقاً کجاست؟
برای درک بهتر، فرض کنیم ارتفاع خالص یک ستون ۳ متر باشد. با توجه به ضوابط آیین‌نامه، محل مناسب برای وصله پوششی آرماتورهای طولی این ستون بین:
- ۰.۳ × ۳۰۰ = 90 سانتی‌متر تا ۰.۷ × ۳۰۰ = 210 سانتی‌متر از پای ستون
است. یعنی فاصله مجاز برای وصله، در وسط ستون قرار می‌گیرد. این ناحیه معمولاً تحت تنش کمتری است و اجرای وصله در آنجا از نظر آیین‌نامه‌ای بلامانع است.
محل نامناسب وصله پوششی در ستون کجاست؟
طبق آیین‌نامه‌ها، محل‌هایی که اجرای اورلپ در آن‌ها ممنوع یا پرریسک است، شامل موارد زیر می‌شود:
- نزدیک کف یا سقف ستون (کمتر از ۶۰ سانتی‌متر فاصله)
- در نزدیکی محل وصله تیر به ستون یا اتصال دال به ستون
- در نواحی بحرانی سازه در ساختمان‌های با سیستم باربر جانبی لرزه‌ای
- در نقاط تمرکز تنش بالا یا محل‌های مورد انتظار برای شکل‌پذیری
طول مورد نیاز برای وصله پوششی
طول مورد نیاز برای اورلپ آرماتورهای طولی ستون بسته به نوع میلگرد و مشخصات بتن متفاوت است. اما طبق تجربه اجرایی و آیین‌نامه:
- برای میلگرد آجدار نوع AIII یا AIV، به‌طور معمول:
- طول وصله = 50 برابر قطر میلگرد
- مثلاً برای میلگرد ۲۰، طول اورلپ: ۲۰ × ۵۰ = 1000 میلی‌متر یا ۱ متر
در موارد خاص ممکن است این مقدار توسط طراح کمتر یا بیشتر در نظر گرفته شود (با توجه به مقاومت کششی میلگرد و مقاومت فشاری بتن).
نکات اجرایی مهم در مورد وصله پوششی
- آرماتورهای وصله‌شده باید کاملاً با سیم آرماتوربندی بسته شوند تا در بتن‌ریزی جابه‌جا نشوند.
- باید حداقل پوشش بتن در اطراف میلگردها رعایت شود (حدود ۴ سانتی‌متر در ستون).
- وصله‌ها باید در دو طرف ستون به‌صورت متناوب انجام شوند و همه آرماتورها هم‌زمان وصله نشوند (طبق بند ۹-۲۰-۲-۳-۲ مبحث نهم).
- استفاده از وصله جوشی یا مکانیکی باید با تأیید طراح انجام شود و شرایط اجرای خاص خود را دارد.
منابع مطالعاتی پیشنهادی
برای یادگیری بیشتر درباره این موضوع، مطالعه منابع زیر پیشنهاد می‌شود:
- آیین‌نامه بتن ایران (آبا) – فصل ۱۳: آرماتورها و اتصالات
- مبحث نهم مقررات ملی ساختمان – فصل نهم: آرماتورگذاری ستون
- جزوه طراحی سازه‌های بتنی – دکتر مستوفی
- کتاب اجرای ساختمان‌های بتنی – مهندس مجید پاکزاد
- فیلم‌های آموزش اجرایی آرماتوربندی در پروژه‌های عمرانی
نکات مهم برای داوطلبان آزمون نظام مهندسی عمران
اگر قصد شرکت در آزمون نظام مهندسی عمران را دارید، توجه به این موارد ضروری است:
- محل اورلپ باید بین ۰.۳ تا ۰.۷ ارتفاع ستون باشد
- اجرای وصله در بالا یا پایین ستون ممنوع است مگر با وصله جوشی
- تمام آرماتورها نباید به‌صورت هم‌زمان وصله شوند
- آگاهی از بندهای ۹-۲۰-۲-۳-۱ و ۹-۲۰-۲-۳-۲ برای پاسخ به سوالات آزمون ضروری است
سوالات متداول محل اورلپ آرماتورهای طولی ستون (FAQ)
آیا می‌توان آرماتورهای طولی ستون را در پایین ستون وصله کرد؟
خیر، مگر با استفاده از جوش یا وصله مکانیکی و تأیید طراح. به‌طور کلی، آیین‌نامه این محل را مجاز نمی‌داند.
آیا همه آرماتورها را می‌توان در یک نقطه وصله کرد؟
خیر، بهتر است وصله‌ها به‌صورت متناوب در طول ستون توزیع شوند تا تمرکز تنش به وجود نیاید.
حداقل طول وصله پوششی چقدر است؟
برای میلگرد آجدار AIII، معمولاً ۵۰ برابر قطر میلگرد است. ولی این مقدار باید طبق طراحی سازه تأیید شود.
جمع‌بندی نهایی
وصله پوششی آرماتورهای طولی ستون، اگر در محل مناسب و طبق آیین‌نامه اجرا نشود، می‌تواند خطر بزرگی برای سازه باشد. با توجه به بندهای صریح مبحث نهم و آیین‌نامه آبا، بهترین محل برای اورلپ، ناحیه میانی ستون و دور از نواحی بحرانی است. همچنین رعایت طول وصله، نحوه بسته شدن و پوشش بتن از نکات کلیدی در اجرای درست این اتصال محسوب می‌شوند.
برای دریافت آموزش‌های اجرایی بیشتر به
کانال مهندسین عمران بپیوندید.
