سیویل اجرا | مرجع فایل، آموزش و مقالات مهندسی عمران | سیویل اجرا | مرجع فایل، آموزش، پروژه، مقالات مهندسی عمران، نکات اجرایی ساختمان، منابع آزمون نظام مهندسی و اخبار صنعت ساخت و ساز ایران
مقدمه
انتخاب جهت ساختمان شمالی یا جنوبی یکی از مهم‌ترین تصمیمات در طراحی، خرید یا سرمایه‌گذاری در ساختمان است. این مسئله تأثیر مستقیم بر نورگیری، گرمایش و سرمایش طبیعی، آسایش ساکنان، مصرف انرژی، تهویه، ارزش ملک و طراحی نقشه ساختمان دارد. در این مقاله با زبان ساده اما از منظر دقیق فنی و مراجع شناخته‌شده، نکات مهم جهت‌گیری ساختمان را بررسی می‌کنیم.
۱. تعریف ساختمان شمالی و جنوبی
طبق تعریف رایج (رسمی‌تر در منابع آکادمی عمران و ساخت‌وساز ایران):
-
ساختمان شمالی: ورودی از حیاط (واقع در شمال زمین) می‌آید و ساختمان در پشت آن ساخته می‌شود؛ نورگیر جنوبی دارد.
-
ساختمان جنوبی: ورودی مستقیم از خیابان است و ساختمان در جلوی زمین قرار دارد، حیاط در پشت آن است؛ نورگیر از شمال و جنوب دارد .
۲. مزایا و معایب براساس مطالعات بین‌المللی
۲.۱. مزایای ساختمان جنوبی
-
نور مستقیم و انرژی خورشیدی
پنجره‌های جنوبی نور فراوان بخصوص در زمستان دریافت می‌کنند، که مطابق استانداردهای مبحث ۱۹ مقررات ملی برای گرمایش طبیعی توصیه شده است . مطالعات Zoocasa نشان می‌دهد دریافت نور جنوبی بهره‌وری انرژی را بالا می‌برد و هزینه گرمایش را در زمستان کاهش می‌دهد -
تهویه مطبوع بهتر
پنجره‌های بازشوی جنوبی امکان تهویه عرضی فراهم می‌کند؛ موضوعی که منابع آکادمی عمران برای ایجاد هوای سالم عنوان کرده‌اند. -
نمای باز و طراحی دل‌باز
ساختمان جنوبی فضای بیشتری برای پلان و کمترین نیاز به نورگیر داخل دارد، بنابراین نقشه‌ای مرتب‌تر و خودنمایی پارکینگ یا بالکن‌ها نیز آسان‌تر است . -
کاهش هزینه انرژی
پهنه جنوبی موجب افزایش دریافت نورِ گرمایی در زمستان شده و مصرف سوخت یا انرژی الکتریکی برای گرمایش را کاهش می‌دهد.
۲.۲. معایب ساختمان جنوبی
-
گرمای بیش از حد در تابستان
نور جنوبی شدید می‌تواند گرما را افزایش دهد و منجر به مصرف بیشتر انرژی برای خنک‌سازی شود؛ توصیه منابع بین‌المللی استفاده از سایبان یا شیشه UV دارد . -
خورشید و زوال مبلمان
نور شدید جنوبی ممکن است باعث کم‌رنگ شدن مبلمان و پوشش دیوارها شود . -
هزینه نگهداری بالا
تعمیرات خارجی مانند رنگ‌آمیزی، شستشوی نمای جنوبی نیاز به نگهداری مرتّب دارد . -
صدای خیابان و آلودگی
نزدیکی ورودی به خیابان، نفوذ آلودگی صوتی، گرد و غبار و کاهش امنیت حریم خصوصی را باعث می‌شود .
۲.۳. مزایای ساختمان شمالی
-
خنکی تابستانی طبیعی
ساختمان‌های شمالی گرم نمی‌شوند و در تابستان نیاز به تهویه زیادی ندارند. -
کاهش یخ‌زدگی در زمستان
کاهش قرارگیری در سایه خیابان باعث کمتر شدن ایجاد یخ‌زدگی در ورودی می‌شود . -
نور نرم و منتشرشده
پنجره‌های مشرف به حیاط نور ملایم‌تری دارند که برای نقاشی، مطالعه و جلوگیری از تابش مستقیم بسیار مناسبند. -
آرامش و امنیت بیشتر
فاصله از خیابان و ورودی در حیاط، آسایش صوتی و امنیت روانی را افزایش می‌دهد .
۲.۴. معایب ساختمان شمالی
-
نور کم و تاریکی در زمستان
در فصول سرد ممکن است نور طبیعی کافی نباشد و فضا تاریک شود . -
گرمایش بیشتر
فقدان نور مستقیم باعث هزینه بیشتر برای گرمایش می‌شود . -
نیاز به نورگیر یا پاسیو
برای تأمین روشنایی باید از نورگیر یا پاسیو استفاده کرد که بر مساحت واقع ساخت نیز اثر دارد .
۳. تحلیل فنی: مبحث ۱۹ و نورگیر ساختمان
-
مبحث ۱۹: برای انرژی پایدار و مصرف بهینه تأکید دارد که “فضاهای اصلی (پذیرایی، خواب، نشیمن) باید نسبت مناسبی از پنجره رو به جنوب داشته باشند تا گرمایش خورشیدی در فصول سرد تأمین گردد.
-
مبحث ۴: برای نورگیرها عمق و مساحت نورگیرها را تعیین کرده؛ مثلاً نورگیر فضای اصلی حداقل ۱۲ متر مربع با عرض ۳ متر لازم است .
بنابراین اگر نقشه کشی یا خرید ساختمان نیاز دارید، محاسبات نورگیر و نسبت پنجره به پوسته خارجی ساختمان اهمیت زیادی دارد. رعایت این ضوابط به اتخاذ تصمیم بهینه کمک می‌کند.
۴. تجربه مهندسان و مطالعات اقلیمی
-
اقلیم سرد و معتدل
طبق منابع YourHome و Wilson Homes، در این اقلیم، پنجره‌های شمالی (جهت جغرافیایی واقعی، یعنی جنوبی در نیمکره شمالی) بیشترین بهره را برای گرمایش، روشنایی و تهویه دارند. -
اقلیم گرم
در مناطق گرم و مرطوب، ساختمان‌هایی که پنجره‌های جنوبی با سایبان مناسب دارند عملکرد بهتری در کنترل دما دارند. این موضوع بر مبانی طراحی اقلیمی تأکید دارد . -
تجربه آکادمی عمران نشان می‌دهد ساختمان جنوبی برای طراحی پلان منظم‌تر و مفیدتر مناسب‌تر است؛ کمترین ساخت نورگیر داخلی نیاز دارد و واحدها انعطاف پذیرتر هستند.
۵. مقایسه دقیق در ۷ بعد کلیدی
| معیار | ساختمان جنوبی | ساختمان شمالی |
|---|---|---|
| نور طبیعی | عالی، مستقیم، بدون نیاز به نورگیر | متوسط تا کم، نیاز به نورگیر |
| تهویه و هوای سالم | طبیعی‌تر و بهتر | به سایز نورگیر بستگی دارد |
| گرمایش زمستانی | به‌صرفه‌تر با نور مستقیم | ممکن است نیاز به سیستم حرارتی بیشتر باشد |
| سرمایش تابستانی | ممکن است گرم شود؛ نیاز به سایبان و شیشه مناسب | خنک‌تر و راحت‌تر |
| آسایش صوت و امنیت | کمتر به دلیل نزدیکى به خیابان | بیشتر: فاصله از ترافیک و حیاط |
| نقشه و متراژ مفید | پلان بازتر، بدون نیاز نورگیر، پارکینگ بیشتر | پلان نسبتا محدود با نورگیر |
| قابلیت سرمایه‌گذاری | ارزش بالاتر، فروش راحت‌تر ولی نگهداری بیشتر | آرامش بیشتر، بازار خاص دارد |
۶. جهتیابی ایده‌آل براساس هدف
🔹 برای چه‌کسانی جنوبی مناسب است؟
-
کسانی که نور زیاد، ویو خیابان، مصرف کمتر انرژی در زمستان می‌خواهند.
-
شهرهایی مثل تهران، تبریز، مشهد اگرچه سرمای زمستان دارند ولی دریافت نور جنوب را می‌پسندند.
-
طراحی عمرانی با تمرکز بر نقشه‌های باز و پلان بهینه که بدون نورگیر مفید هستند .
🔹 برای چه‌کسانی شمالی مناسب است؟
-
کسانی که آرامش، امنیت، سکون صوتی، و خنکی در تابستان اولویت دارند.
-
افرادی که کار منزلشان متمرکز است؛ فضاهایی برای مطالعه، هنر، کم‌نور مناسبند (نور شمالی ملایم، یکنواخت و بدون سایه‌های تند) .
-
در مناطقی با گرمای شدید، برای جلوگیری از عبور نور تابشی از ساختمان استفاده می‌شود.
۷. پیشنهادات کلیدی برای خوانندگان
-
با توجه به اقلیم زندگی کرده‌اید؟
-
سرد: جنوب مناسب‌تر برای گرمایش
-
گرم: شمال با تهویه و سایه بیشتر
-
-
پلان و متراژ چقدر اهمیت دارد؟
-
ساختمان جنوبی برای فضاهای کار و زندگی گروهی با پلان باز توصیه می‌شود.
-
ساختمان شمالی برای استفاده خصوصی مناسب‌تر است.
-
-
نورگیر استاندارد است؟
-
مبحث ۴ می‌گوید نورگیرهای اصلی حداقل باید ۱۲ متر مربع / عرض ۳ متر باشند.
-
-
سایبان دارید؟
-
برای پنجره‌های جنوبی در تابستان باید سایبان مناسب طراحی شود؛ مبحث ۱۹ و استانداردهای بین‌المللی توصیه می‌کند .
-
-
مصرف انرژی چقدر مهم است؟
-
اگر می‌خواهید قبض‌هایتان کاسته شود، ساختمان جنوبی در اقلیم سرد ایده‌آل است؛ اما در اقلیم گرم شمالی مناسب‌تر است.
-
-
آسایش و امنیت چقدر اهمیت دارد؟
-
ساختمان شمالی آرام‌تر و امن‌تر است، مناسب کسانی که روزانه در خانه کار می‌کنند یا ارزش سکوت برایشان مهم است.
-
جمع‌بندی نهایی
انتخاب جهت ساختمان ترکیبی از فاکتورهای اقلیمی، اقتصادی، نیازهای فردی و طراحی فنی است. هیچ‌کدام از جهت‌ها از همه لحاظ برتری ندارد؛ هر کدام مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند.
-
جنوبی: نور عالی، طراحی باز، گرمایش طبیعی؛
-
شمالی: آرامش، نور ملایم، مصرف کمتر سرمایشی.
پیشنهاد می‌کنم بر اساس شرایط اقلیمی منطقه و نوع کاربری (خرید، اجاره، سرمایه‌گذاری یا زندگی شخصی) و جدول مقایسه بالا اقدام کنید. جزء ضوابط مبحث ۴ و ۱۹ را هم فراموش نکنید.
سوالات متداول
❓ ساختمان جنوبی برای چه کسانی مناسب است؟
افرادی که نور بیشتر، مصرف انرژی کمتر در زمستان، طراحی دل‌باز و چشم‌انداز خیابان می‌خواهند.
❓ آیا ساختمان شمالی در تابستان خنک‌تر است؟
بله، به‌خصوص بدون تابش مستقیم، خنکی طبیعی دارد .
❓ نورگیر چقدر اهمیت دارد؟
خیلی! مبحث ۴ ضوابط دقیق عمق و عرض نورگیر را مشخص کرده و با عدم رعایت، فضاهای تاریک امکان دارد کاهش معیارهای بهداشتی و فنی را به همراه داشته باشد .
❓ چه ساختمانی انرژی بهتر مصرف می‌کند؟
در اقلیم سرد: ساختمانی جنوبی با نورگیری صحیح؛
در اقلیم گرم: ساختمان شمالی با تهویه و سایه‌بانی مناسب.
پیشنهاد ما
برای دانلود جزوه‌ها و آموزش‌های اجرایی بیشتر وارد سایت سیویل اجرا شوید
و برای دریافت سریع منابع جدید، در کانال مهندسین عمران عضو شوید.
مطالب پیشنهادی :
بازدیدها: ۳
